Chuyện đọc sách: Sách hay vs. Sách dở

Có một chủ đề mà tôi thường hay né tránh khi nói về sách, đó là chuyện sách hay hay sách dở - một chủ đề khó để có một câu trả lời làm hài lòng tất cả mọi người. Nếu bạn vô tình dạo quanh một group về sách trên Facebook, bạn sẽ thấy người ta chỉ bàn về một cuốn sách thôi nhưng có cả hàng tá những quan điểm khác nhau. Một số người cho rằng đây là một cuốn sách hay và đáng đọc, nhưng một số khác lại không đồng tình với quan điểm đó và nêu ra những luận điểm như: một cuốn sách khô khan, bạn có thể học được những bài học tương tự như vậy trong hàng ngàn quyển sách khác có cách dẫn dắt tài tình hơn, thú vị hơn nhiều... Những ý kiến trái chiều là điều không thể tránh khỏi khi chúng ta đem cái gì đó ra mà bàn luận.

Sau những cuộc tranh luận không có hồi kết đó, tôi lại tự hỏi mình rằng, có một chuẩn mực nào hay không để người ta vin vào đó mà đánh giá một cuốn sách, sao người ta lại thấy nó hay hay dở và liệu có những lý luận nào có thể lý giải được cho thứ cảm xúc nhất định mà ta dành cho sách hay không? Bởi vậy ở đây, tôi muốn dành vài dòng để nêu lên cảm nghĩ của mình, không lẩn tránh mà từ từ suy xét.

Điều gì làm nên 1 cuốn sách hay?

Theo bạn, điều gì làm nên một cuốn sách hay? Văn phong, cốt truyện, hay là những triết lý nhân văn sâu sắc được lồng ghép trong tác phẩm.

Tôi có thể thích một cuốn sách chỉ vì văn phong của tác giả gợi nhớ cho tôi những cảm giác thân thuộc về một miền đất xa xôi, về một kỉ niệm mà dường như đã xảy ra từ hàng ngàn năm về trước. Khi đấy, tôi không màng nhiều đến cốt truyện và nhân vật mà hòa hồn mình vào câu ca thơ chữ. Với tôi, đó hẳn là một trải nghiệm tuyệt vời.

Nhưng lạ thay, có những cuốn sách văn phong không hề hoa mĩ, đơn giản và kiệm lời lại làm cho tôi đồng tình sâu sắc. Ở những cuốn sách ấy, cốt truyện được tác giả chú trọng nhiều hơn cả. Một cốt truyện không rườm rà, gãy gọn nhưng mang tính hình tượng cao. Để làm được điều đó là cả một nghệ thuật mà nhà văn chắc hẳn phải là những người nghệ sĩ. Nói đến đây, tôi chợt nhớ đến đoạn mở đầu mà tôi đã từng đọc trong cuốn "Để thành nhà văn" của bác Thu Giang Nguyễn Duy Cần có một câu như sau: "Viết ra không phải là việc khó, cái khó là phải có những câu chuyện gì đáng để kể, những tư tưởng gì đáng để ghi." - Jérôme và Jean Tharaud.

Quả thật, cốt truyện là một trong những yếu tố quan trọng để làm nên một cuốn sách hay. Bên cạnh đó, các triết lý và tư tưởng cũng là một yếu tố cũng quan trọng không kém. Bởi một cuốn sách sáo rỗng thì không thể xem là một cuốn sách hay được.

Vậy điều gì làm nên một cuốn sách hay? Tôi không biết là văn phong, cốt truyện, hay là những triết lý nhân văn sâu sắc được lồng ghép trong tác phẩm. Nhưng tôi nghĩ có lẽ là cả ba. Có lẽ cả ba xảy ra cùng một lúc. (*)

Song vượt lên tất cả những gì mà tôi vừa kể, nằm ngoài khoảng giao nhau của 3 yếu tố trên, có một yếu tố mà tôi không biết nên xét ở đâu cho phải, đó là sự đồng điệu tâm hồn cùng tác phẩm. Có thể đó là một cuốn sách văn phong không thuộc loại quá chau chuốt, cốt truyện không mấy rõ ràng và những tư tưởng được ghi ra không lấy gì là tinh tế, nhưng nó lại là một cuốn sách hay chỉ với riêng đối với một ai đó. Đó là điều mà họ cũng chẳng thể nào hiểu nổi. Tôi không biết gọi tên là sự đồng điệu tâm hồn cùng tác phẩm có đúng hay không nhưng tôi cảm thấy cụm từ đó dường như là biểu đạt gần đúng nhất với cái điều mà tôi đang muốn nói. Và tôi cũng chợt nhận ra rằng, sự đồng điệu này nó không hẳn nằm ngoài khoảng giao nhau của ba yếu tố tôi đã kể để đánh giá một cuốn sách hay. Nó nằm ở một trong ba yếu tố đó - một sự đồng điệu về cảm xúc do văn phong đem lại, một sự đồng điệu về cốt truyện ở những biến cố đã xảy ra, một sự đồng điệu về các tư tưởng mà trong quá trình kinh qua các khổ đau chúng ta tự học được.

Hóa ra khi ngẫm lại, phải chăng sách cũng chỉ là kể câu chuyện hoặc những câu chuyện, những câu chuyện của một ai đó hoặc những ai đó có cùng một câu chuyện. Nào có câu chuyện cuộc đời ai là hay hay dở hơn ai đâu?

(*) Mượn 1 câu thoại trong phim Cuộc đời Forrest Gump

Tại sao sách Best-seller vẫn bị chê dở?

Một cuốn sách bán chạy không hẳn phải là một cuốn sách hay. Ở đây có hai điều mà tôi muốn nói.

Thứ nhất, người ta không đánh giá một cuốn sách hay-dở thông qua việc nó được mọi người yêu thích nhiều đến cỡ nào. Nhiều người thích chưa chắc đã hay mà nhiều người chê chưa chắc đã dở. Giống như việc bạn tranh cãi với người khác về mùi sầu riêng là thơm hay không thơm, vậy đó. Người ăn được thì khen mùi vị đậm sâu, người dị ứng thì thậm chí ngửi thấy mùi thôi cũng đủ buồn nôn rồi chứ không còn hơi đâu mà nhận xét dông dài nữa.

Mỗi người hãy phán xét theo sự cân nhắc của bản thân, dựa trên những gì chính mắt mình đọc được, chứ không phải theo những điều người khác nói! (**)

Thứ hai, sách bán chạy trong thời đại nào thì phản ánh nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng sách trong thời đại đó. Thị hiếu của người khác chắc gì đã là thị hiếu của bạn. Hãy thử tưởng tượng mọi người cùng đổ xô nhau đi mua một chiếc áo rất mốt và thời thượng, nhưng biết sao bây giờ, nó không phải là goût của bạn. Chẳng lẽ mình lại ép uổng bản thân phải mặc một chiếc áo mình không thích chỉ vì ai cũng khen nó đẹp?

(**) Trích "Về tự do học thuật" - Thế giới như tôi thấy - Albert Einstein.

Hãy để thời gian nói lên tất cả

"Một tác phẩm hay là một tác phẩm mang trong mình những giá trị vượt không gian và thời gian, tức là những giá trị vĩnh cửu. Nghĩa là nó phải có giá trị đối với bất cứ ở thời buổi nào, dĩ nhiên là phải có giá trị đáp ứng với thời buổi và xã hội mà tác giả đang sống." (***)

Qua thời gian, theo năm tháng, những gì còn lại ngày hôm nay nếu có thể giữ được vẹn nguyên những giá trị từ ngày hôm qua thì còn cần gì chúng ta phải phân minh chuyện hay-dở nữa. Há chăng là chúng ta đang làm một việc thừa thải hay sao?

(***) Trích từ "Để thành nhà văn" - Thu Giang Nguyễn Duy Cần

Sau cùng, hay hay dở cũng chỉ là một quan điểm cá nhân mà thôi.

Mai Phong Nguyệt Lão